پرورش هوش و خلاقیت کودکان

 

اگر بخواهیم در یک جامعه باعث رشد و تعالی زندگی اعضای جامعه بشویم باید به نیازهای آن جامعه توجه نماییم. مهمترین نیاز هر جامعه توجه به توسعه اطلاعات عمومی، آموزش برای پرورش، توسعه مهارت های نسل جدید و پرورش هوش و خلاقیت کودکان است.

 با توجه به پیشرفت سریع تکنولوژی، کودک یا نوجوان باید بتوانند به خود کفایی شخصی و اجتماعی و حرفه ای در حد لیاقت خود برسند. خانواده اولین کانونی است که به این برنامه حرفه ای کمک می کند. در این مسیر داشتن یک برنامه حرفه ای و علمی ضروری است. چرا که لازم است برنامه ای با تناسب و سازگاری ویژگی های هوشی و شخصیتی فرزند خود را پیش ببرند تا بتوانند به پرورش هوش و خلاقیت کودکان کمک کنند .

هر خانواده باید تعامل فعال و سازنده با یک روان شناس جهت دسترسی به فنون آموزشی سازگارانه داشته باشد. نتایج پژوهش های فراوان اخیر بیانگر آن است که فقر انگیزشی مهمترین عامل جهت پیشرفت افراد است. بنابراین خانواده ها می توانند با کمک گرفتن از روش های خلاقانه و پرورش خلاقیت، کودک و نوجوان خود را نسبت به این مسئله ایمن نماید.

 

خلاقیت چیست؟

آمیزه ای از هوش و ویژگی های والای شخصیتی است. ایجاد محرک های محیطی مناسب موجب می گردد که کودک انگیزه لازم در تحرک، تلاش و تفک،  کسب تجارب تازه برای پرورش و رشد خلاقیت را بدست آورد. به عنوان مثال در یک خانواده مضطرب دارای فرزندی با بهره هوشی بالا باشد لزوما” آن کودک خلاق نمی شود. برعکس فردی با بهره هوشی متوسط اگر در خانواده اش آرامش جاری باشد می تواند به خلاقیت برسد. بنابراین ارتباط تنگاتنگی بین پدر و مادر و آرامش کودک برقرار است.  اگر در خانواده ای چنین شرایطی حاکم نباشد ، با کمک گرفتن از مشاور می توان راه هایی برای جبران این موضوع  و پرورش هوش و خلاقیت کودکان پیدا کرد.

 هوش و خلاقیت با این که دو معقوله مجزا هستند به رشد یکدیگر کمک زیادی می کنند. مثلا تیز هوشی و تیزبینی از خصوصیا ت مشترک افراد تیز هوش و افراد خلاق می باشد. فرد تیز بین هر تصویری که می بیند را با نکات ظریفی تفسیر مفصلی می کند.

در زمینه هوش بیشتر اوقات استعداد خاص را به هوش ژنتیکی و موروثی نسبت می دهند. هوش ابعاد چند گانه  قوای ذهنی است. مانند قضاوت، حافظه، استدلال و ادراک که همگی کنش های شناختی در کورتکس مغز است. در رواقع هوش از سه عنصر محتوا، عملیات و تولیدات تاثیر گرفته است. از نقطه نظر گروهی از روان شناسان مانند گاردنر که ابعاد هشت گانه هوش را مطرح می کند. یا اشترنبرگ که هوش را مجموعه تفکر و یادگیری دانسته که در حل مسائل زندگی استفاده می شود. اگر عامل خلاقانه به  تنهایی وجود داشته باشد و فرد آموزش استفاده از هوش در مسائل روزمره زندگی را نداشته باشد از نظر سازگاری با محیط، رفتار انطباقی و شیوه زندگی بلا تکلیف است. چنین شخصی صرفا دارای یک توانایی خاص است. یا اگر عامل هوشمندی را فارغ از خلاقیت داشته باشد صرفا” تیز هوش آکادمیک است.

آموزش  و پرورش هوش و خلاقیت کودکان باهوش باعث توانایی ذهنی فراتر از آنچه در وجود خود دارند می شود. در زمینه های تحصیلی هنری و اختصاصی می توانند با راهکار مسئله گشایی خلاق به موانعی که سر راهشان است پیروز شوند.

چه زمانی یک فرد را باهوش تر از دیگران می پنداریم؟

طبیعتا” زمانی که توانایی چشم گیری در برخورد فرد با مسائل یکنواخت نسبت به همسالان او می بینیم. محیط مساعد برای رشد و پرورش کودکان بر اساس نیاز های مراحل رشد به این روند کمک می نماید. اگر کودکی دچار غفلت والدین  شود و تحریک شناختی سازمان یافته ای  برای او اتفاق نیفتد، ممکن است جذب مطالب چالش برانگیز منفی شود. در محیطی خارج خانواده برای پاسخ گویی به نیاز استقلال طلبی کودک و پرورش تعامل اجتماعی او و یافتن راه حل های درست در اجتماع به لزوم دوره های پرورش هوش و خلاقیت کودکان اشاره می شود.

 اشتباه رایج در جامعه این است که فرد با هوش متوسط به بالا بدون آموزش های مناسب و دقیق می تواند از خود مراقبت و در زندگی پیشرفت شگرفی داشته باشد .بدیهی است این مهم بدون امکانات فرهنگی سازمان یافته و برنامه ریزی روان شناختی،  با توجه به مراحل رشدی کودک امکان پذیر نیست. منظور از برنامه ریزی، روش های آموزشی فردی و گروهی خود اکتشاف گرایانه با هدف حل مسائل پیچیده در زندگی واقعی است.به غیر از اینکه در تعریف هوش به شاخص بهره هوش توجه می شود باید به استاندارهای فرد از نظر تفاوت های فردی و شخصیتی با همسالان ، کارکرد جسمی و موفقیت های او در جنبه های زندگی توجه کرد. بسیاری از اوقات ورزش کاران حرفه ای یا افرادی که در زمینه خاص به موفقیت های خوبی می رسند به این علت است که سرسختی را از دوران کودکی یاد گرفته اند. اینکه از نظر شناختی بصورتی پرورش یافته اند که خود را شارژ کنند و در شرایط سخت هم نا امید نشده و به مسیر پیش رو ادامه دهند.

 حال اگر چنین برنامه پرورشی خلاقیت و شخصیت مبارز را در کناربالا بردن ظرفیت هوشی پرورش دهد افراد بسیار موفقی در آینده خواهیم داشت.اصولا افراد باهوش توانایی برجسته ای در زمینه های رهبری ، هنری ، حرکتی به طور دارند که با تقویت در هر حیطه ای می توانند به موفقیت برسند.

 هوش به دو دسته تقسیم می شود یکی هوش سیال و استعداد کسب شناخت و حل مسائل تازه که بیشتر جنبه ژنتیکی دارد و با پرورش خلاقیت پرورش می یابد.این هوش بیشتر غیر کلامی است.  نوع دیگر آن هوش متبلور است که محصول هوش سیال است و از تراکم شناخت ها در طول زندگی ، تجربه شخصی و آموزش به وجود می آید. عمدتا جنبه کلامی دارد که با  روش های افزایش ظرفیت هوشی و با افزایش سن بیشتر می شود.

 بهبود فرایند های ذهنی در یک تکلیف شناختی

 در کلاس های هوش و خلاقیت هر تمرینی باعث بهبود دریافت ادراکی ، تصمیم گیری ، زمان واکنش و جنبش، فراخوانی و تداعی، فراخوانی حافظه ضمنی واستدلال قیاسی می شود. کسانی که استدلالهای سطح بالایی از حود نشان می دهند تیزهوش محسوب می شوند که به دو دسته تقسیم می شوند. گروه اول بر اساس ملاک شایستگی، به سرآمد بودن در زمینه های شخصی و توانایی آنها در یادگیری انتخاب می شوند. گروه دوم دارای خرد و استعداد خاص در یک یا چند حیطه می باشند که هر کدام ممکن است جنبه ارثی داشته باشند.

 

تفکر باربر و خلاق از ویژگی های اصلی این دو گروه است. بنابراین با غنی سازی و جهش در برنامه های پرورشی تخصصی با توجه به دنیایی که هر روز با تکنولوژی رو به پیشرفت است باید شرایطی مناسب جهت پرورش هوش و خلاقیت کودکان با سرعت عملی بیشتر طراحی کرد.

شیوه ی تدریس بر خلاف آموزش های دیگر در دوره های پرورش خلاقیت، عملکرد محور می باشد. این روش بر پایه برنامه درسی “هالینگ ورث” که پایه گذار برنامه درسی برای کودکان تیزهوش تحت عنوان “سیر تکاملی چیز های مشترک” می باشد.

 شکوفایی خلاقیت ذهنی با تکنیک های تفکر واگرا، برای ویژگی های کودکان و نوجوانان که خمیر مایه شخصیت خلاق، مستقل، و شیفتگی فراوان در برابر مسائل فعالیت مورد علاقه شان دارند، منجر به پیشرفت می شود. استقلال شخصیت بارزترین ویژگی شخصیت افراد خلاق است ویژگی های دیگر نظیر شجاعت، صداقت و تفکر واگرا نیز از خصوصیات این افراد است.

اما خلاقیت یک فرایند ذهنی است که در فرد معین و در یک زمان دیده می شود و ازکانال بندی های مشخص ذهنی گذر می کند که همین باعث استقلال طلبی او می شود.  با توجه به دنیای امروزی پرورش ذهن خلاق و آفریننده در حیطه روان شناسی می باشد.

 

پرورش هوش و خلاقیت کودکان باعث بروز پدیده های زیر می شود:

حافظه قوی

پر انرژی بودن و حساس بودن

قدرت تخیل

درک سریع روابط بین پدیده های مختلف و پاسخ های پیچیده

گستردگی خزانه لغات

سازماندهی تازه از اطلاعات

توانایی ارائه پاسخ های پیچیده

و پرورش خلاقیت باعث افزایش موارد زیر می شود:

گستردگی و تنوع دامنه علاقه ها که به کنجکاوی در امور و تجربه آنها و تعیین زمینه مورد علاقه منجرب می شود

قدرت کلامی

کاهش تند خویی و افزایش خوش خلقی

گسترش دامنه توجه

تمرین پشتکار و پایداری در تکالیف

افزایش قدرت تفکر انتزاعی

افزایش همدلی

وقتی کارها بر وفق مرادشان پیش نمیرود زود ناراحت نمی شوند

هر کودک باهوشی  لزوما خلاق نیست زیرا خلاقیت ترکیبی از ابتکار و انعطاف پذیری است که در زمان مشخص صورت میگرد و باعث تولید ایده ای نو می شود. این روند مستلزم بهره گیری از یک جریان فکری مناسب و برنامه ریزی شده است.

علائم کودک خلاق

اگر علائم زیر را در فرزند خود می بینید، زمینه مناسب برای اینکه فرزند شما در آینده فردی اثر بخش در جامعه باشد وجود دارد.

۱_ باهوش

۲_ خیال پرداز

۳_ پر حرف و حساس

۴_ منضبط

۵_ بازیگوش و شوخ طبع

۶_ دارای اعتماد به نفس

۷_کنجکاو

۸_ محبوب در جمع دوستان

۹_ سمج

اگر کودکی  چهار مورد از موارد بالا را دارا باشد زمینه رشد خلاقیت در او فراهم است که خانواده با حمایت  می توانند همراه فرزند خود در مسیر رشد و پرورش هوش و خلاقیت کودکان  خود باشند.یکی از عواملی که باعث می شود خلاقیت کودکان کاهش یابد اسرار والدین برای

 کسب نمره بالا و ایجاد جو رقابت طلبی برای بروز رفتاری خاص  و ممتاز بودن در آن رفتار ها با دیگر افراد است. هنگامی که خودآگاهی کودک شروع می شود، آغاز روند پرورش خلاقیت است، با در نظر گرفتن تفاوت های فردی هر کودک  باید به اراده ی کودکان و نوجوانان در حیطه مورد علاقه شان آنها را تشویق کرد زیرا خلاقیت برترین ویژگی ذهنی برای شکافتن بن بست ها می باشد.

 

ما در کنار هم می خواهیم  با پرورش هوش و خلاقیت کودکان  به نتایج زیر برسیم:

۱_ ملاک تعالی : پرورش فرد در یک یا چند بعد برتر به نحوی که از دیگر هم سالانش برتر باشد

۲_ نادر بودن : یک شخص ممکن است سرشار از یک صفت باشد اما به شرطی که آن سطح از آن صفت کم یاب و نادر باشد و جذاب باشد

۳_ بهره وری : خصوصیات فرد باید منجرب به نتیجه ای شود که به خود و دیگران سود برساند

۴_ اثبات پذیری : حیطه ای که در آن خلاقیت دارد باید از طریق آزمونی یا اتفاقی قابل اثبات باشد و توانایی فرد با دست آوردی همراه باشد

۵_ ارزش مندی : از نظر جامعه عملکرد فرد ارزشمند باشد

در پایان بحث پرورش هوش و خلاقیت کودکان نظریه رنزولی را بیان میکنیم که تیز هوشی را شامل دو نوع آن از جمله تیز هوشی خانه _ مدرسه و خلاقیت _ بهره وری می نامد.که در اولی دستاورد تحصیلی و در دومی دستاورد عملیاتی داریم.

 

پرورش هوش و خلاقیت کودکان

کلینیک روانشناسی دکتر نسیم نوری

روانشناس و مشاور طرف قرارداد با بانک های صادرات، ملت، سپه، سامان، مرکز ی، رفاه کارگران، کشاورزی،  نظام مهندسی و…

گالری تصاویر